Türk veya Türk-Moğol mitolojisi bölgeden bölgeye değişmektedir. Ancak en yaygın kavramlar;
- Bir Gökyüzü Tanrısı (Tengri) var ve O her şeyi yarattı.
- Gökyüzünde yaşıyor ve aslında bazen Gökyüzü.
- Karanlık bir karakter var (Erlik), ama aslında bir Tanrı değil. O da bir Tengri’nin yaratılışı. Ama çoğunlukla kıtlık, hastalık gibi karanlık işlerden sorumlu. Yeraltı Dünyasında yaşıyor.
- Tengri bazı insanlara Kut verir. İlahi bir güç, olağanüstü şans, hükmetme yeteneği, olağanüstü güç vb. Olabilir. Bir hükümdarın iyi hükmetmesi için kut olması gerekir.
Diğer motifler veya karakterler çoğunlukla bölgeden bölgeye değişir. Bazı bölgelerde ana tanrıların başka isimleri vardır. Tengri Kayra Khan gibi Saha halkının en üstün hükümdarıdır. Oğulları ve kızları var. En önemli oğulları Bay Ülken (en etkili olanı), Mergen Han, Kızağhan Han’dır. Ama başka küçük varlıklar da var.
Mesela Umay çok önemli tanrıça benzeri bir figür. Hamile kadınların, çocuğu olan kadınların, çocukların, bebeklerin vb. Koruyucusudur. Aynı zamanda Türkiye’de halen kullanılan bir isimdir.
Her şeyden önce tek ve sadece Türk mitolojisi yoktur!
Tanrı Baba Kavramı
Çoğumuz çocukken, Tanrı’yı “Baba Tanrı” anlamına gelen Allah Baba olarak adlandırıyorduk ve bu aslında İslam inancına çok aykırı. Kimse bizi uyarmadı ve aslında böyle söylemeye teşvik ettiler.
Ay Dede
Yine çocuklar Ay’ı Ay Dede olarak adlandırır, yani “Büyükbaba Ay” anlamına gelir ve kesinlikle eski Türk yollarından gelir.
Misafirin Arkasından Su Dökmek
Misafirlerimiz ayrılırken su döküyor ve onlara “su gibi git, su gibi geri dönmelerini” söylüyoruz. Bu bir Türk geleneği ve eski zamanlardan geliyor.
Nazar Boncukları
Korumak için mavi nazar takılar kullanıyoruz. Araplar arasında hiç görmedim. Ama Balkanlar’da var. Nazar boncuğu aynı zamanda bir Türk geleneği ve kutsal bir gözü temsil eder. Çünkü mavi Türkler için en kutsal renktir. Her ne kadar nazar inancı İslam halkının çoğu için yaygın olsa da, bu sembolleri kullanmak Türklerin etkisidir.
Adını Söyleme! Üç Harfliler
Korktuğumuz şeylerin isimlerini kullanmıyoruz. Mesela cinler gibi. Türkçe’de “cin” ve bu kelimenin 3 harfi olduğu için “üç harfliler” veya “iyi saatte olsunlar” diyoruz.
Ayrıca kurt için eski isim aslında “börü” idi, ama zamanla, Türkler pastoral göçebeler nedeniyle bunun için “kurt” kullanmaya başladılar. Kurt aslında solucan demek… Çünkü yüksek sesle bir şey söylerseniz, eski inanca göre onları çağırırsınız.
Kan Kardeşlik
Kan kardeş olabiliriz. Ben çocukken çok yaygın bir gelenekti. Moğolların sizin ve en iyi arkadaşınızın kanını bir içeceğe dökmesinden farklı olarak, ellerimizi biraz kesip el sıkıştık. Kan kardeşiniz varsa, geleneğe göre onunla evlenemezsiniz. Çünkü biyolojik kardeşler kadar kardeşsiniz. Aynı üvey kardeşler için de geçerli. Ancak kan yoluyla bulaşan hastalıklar arttığı için bu gelenek neredeyse ölmek üzeredir. Artık çocukların bunu yaptığını görmüyoruz.
Süslü Mezar Taşları
Çok süslü mezar taşlarımız olabilir. Bu gelenek eski balbal taşlarından geliyor. Günümüzde, çoğunlukla sadece bir yazı bulur mezar taşlarında.
Mavi Gözdeki Nazar
Mavi gözlü insanların güçlü bir “nazar” olabileceğini düşünüyoruz.
Dilek Ağaçları ve Çaput
Dilek için ağaçlara küçük kumaş parçaları asıyoruz. Bazı mübarek sayılan kişilerin mezarlarına gidiyoruz ve aslında İslami olmayan dilekler yapıyoruz.
İnşallah ve Maşallah
Gördüğüm tüm müslüman insanlar arasında Türkler kesinlikle “inşallah” – “Tanrı isterse” ve “maşallah” – “Tanrı esirgesin” kelimelerini kullanan kişilerdi.
Yukarıda Allah Var!
Bize haksız bir şey geldiğini hissettiğimizde ya da her şeyimizle yemin etmek istediğimizde, parmağımızı Gökyüzüne doğrultuyoruz ve “yukarıda Allah var” diyoruz.
Hayvan İsimleri İle Lakap Takmak
Diğer insanlarla karşılaştırırsanız insanlar için daha fazla hayvan ismi kullanırız. İnsanlara “benim aslanım”, “koçum”, “kuzularım” vb. Demek çok yaygındır.
Kurşun Döktürmek
Nazardan kurtulmak ve kaynağını bulmak için; erimiş kurşunları soğuk suya döküyoruz. Sonra yaşlı ve bilge kadınlar donan kurşunun şekline göre yorumlar yaparlar.
Şşşt! Tahtaya Vur
Ayrıca, istemediğimiz bir şeyden bahsederken tahtaya vuruyoruz. Ama ondan önce kulak mememizi çekip bir öpücük sesi çıkarıyoruz ki bu oldukça komik. Odunun ruhları güçlü sanırım.
Cenaze ve Mevlüt Törenleri
Birisi öldüğünde, cenaze töreninin 7. ve 40. günlerinde törenlerimiz ve bir çeşit ziyafetimiz var (neşeli değil). Ayrıca bazı bölgelerde insanların bunu 52’inci günde yaptığını biliyorum. İslami değil.
Ölenin Karnına Bıçak Koymak
Ölen kişilerin göbeğine bir bıçak koyuyoruz. Bazıları bunun ölü bir cesetteki gaz yüzünden olduğunu söylüyor, ancak Orta Asya’nın bazı bölgelerinde de yaygın bir şaman uygulaması.
Lohusa Kadınlar ve Alkadın
Bir kadın bir bebeği doğurduğunda, 40 gün boyunca kırmızı bir şey taşır. Ve insanlar ona özel, tatlı, kırmızı bir içecek yaparlar. Bazıları, Umay’ın (ev hanımı ve yeni doğanların koruyucu hanımı) Alkarısı’na (Kırmızının Hanımı) karşı korunmasını istediğini söylüyor. Ama sanırım bu Alkarısı için. Onu sakinleştirip saygı gösterdiği için.
Dağ ve Dere Mitolojimiz
Ayrıca halk şarkılarımızda, şarkı sözlerinin çoğunlukla şarkıcıya yardım etmek veya ona rahatlık sağlamak için dağları, kuşları, nehirleri aradığını kolayca fark edebilirsiniz.
Uğursuzluk ve Kavga İnancı
- Açık bir makas vermemelisiniz, çünkü evde, özellikle ortaklar arasında kavgaya neden olabilir.
- Gece ıslık çalmamalısınız, ruhları çağırabilirsiniz.
- Gece tırnaklarınızı da kesmemelisiniz. Talihsizlik getirir.
- Doğrudan başka bir eline bıçak vermemelisin. Bıçağı masanın üzerine koy. Kendi başına almalıdır.
- Özellikle geceleri bir ağaca, özellikle incir ağacına küçük abdest bozmamalısınız. Çünkü ruhlar orada yaşıyor. Eğer yapmanız gerekiyorsa, önce “destur” demelisiniz, yani “izin!”. İncir ağaçları ilginç çünkü Türkler birini tamamen yok etmek istediklerinde, “Ocağına bir incir ağacı dikeceğim” diyoruz. Ayrıca bir incir ağacından düşenin sakat kalacağına inanılır.
